Het kabinet heeft als antwoord op de woningnood een flink bouwdoel gesteld: 75.000 nieuwe woningen per jaar. Tegelijkertijd loopt het aantal afgegeven bouwvergunningen als gevolg van de stikstofproblematiek juist terug. Om onder meer de vergunningverlening voor woningbouw weer op gang te brengen en zo de gewenste woningbouwimpuls door te kunnen zetten, heeft het kabinet in een breder kader stikstofmaatregelen aangekondigd. Deze maatregelen zouden de stikstofruimte bieden om het jaarlijkse bouwdoel in 2020 te realiseren. Ondertussen zijn door de commissie-Remkes en de Raad van State over de diverse plannen adviezen uitgebracht. En op 17 december jl. schaarde een meerderheid van de Eerste Kamer zich achter de spoedwet stikstof. Wij nemen u mee door een aantal ontwikkelingen van de afgelopen tijd.
PAS niet meer houdbaar als toestemmingsbasis voor (woningbouw)activiteiten
Tot 29 mei jl. was de passende beoordeling, die ten grondslag ligt aan het Programma Aanpak Stikstof (PAS), de onderbouwing voor de verlening van alle ‘toestemmingsbesluiten’ waarmee toestemming kon worden verkregen voor activiteiten waar stikstof bij vrij komt. Bijvoorbeeld in de landbouw, woningbouw, wegenbouw of de industrie. Op die dag heeft de Afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State in een langverwachte uitspraak echter geoordeeld dat het PAS in strijd is met artikel 6, derde lid, van de Habitatrichtlijn. De passende beoordeling die aan het PAS ten grondslag ligt, voldoet niet aan de eisen die het Europese Hof van Justitie daaraan stelt in haar arrest van 7 november 2018. In dit arrest kwamen prejudiciële vragen van de Afdeling aan bod over de juridische houdbaarheid van het PAS.
Dit betekent − kort weergegeven − dat een vergunning voor een activiteit die stikstofdepositie veroorzaakt op een Natura 2000-gebied, niet langer kan worden verleend onder verwijzing naar de passende beoordeling die voor het PAS is gemaakt. Nu deze toestemmingsbasis verdwenen is, is de verlening van vergunningen voor activiteiten met een stikstofdepositie op een Natura 2000-gebied nagenoeg stil komen te liggen.
Zo ook de voor de woningbouw benodigde bouwvergunningen. Hoewel de bijdrage van de woningbouw aan de stikstofproblematiek gering is ten opzichte van andere sectoren, kan ook woningbouw stikstofdepositie op een Natura 2000-gebied teweegbrengen. Het gaat dan met name om de uitstoot in de realisatiefase, en in mindere mate om het autoverkeer dat naar de nieuwe woningen toe gaat na de realisatie van de woningen. Onder het PAS waren veel woningbouwprojecten vrijgesteld van een vergunning, omdat de uitstoot onder de 0,05 mol per hectare per jaar bleef. Onder deze drempelwaarde hadden projecten geen toestemming nodig. Deze vrijstellingsgrens kan na het vervallen van het PAS echter niet langer gebruikt worden.
Adviescollege Stikstofproblematiek
In het eerste advies van het Adviescollege Stikstofproblematiek (commissie-Remkes) komt naar voren dat er in de bouw winst is te behalen door modulair, energieneutraal, circulair en natuurinclusief bouwen en het beter gebruik maken van innovatieve technieken en materialen. Datzelfde geldt voor bedrijven die aanleg-, beheer- en onderhoudswerkzaamheden uitvoeren in Natura 2000-gebieden. Deze bedrijven zouden moeten worden gestimuleerd de werkzaamheden emissiearm uit te voeren. Het Adviescollege adviseert aanbestedingsvoorwaarden en vergunningsvoorwaarden hierop aan te passen, wat een positief effect zal hebben op duurzame innovaties. Ook verwacht commissie-Remkes dat het Rijk bij projecten in het eigen vastgoed met emissiearm bouwen het goede voorbeeld zal geven. Hoewel waardevol, gaf dit advies hiermee echter nog geen concreet antwoord op de vraag wat gemeenten en provincies kunnen doen om de bouwproductie weer op gang te brengen.
De commissie-Remkes komt naar verwachting op korte termijn met een tweede advies, over de weidegang van vee. Een derde advies, over de luchtvaart, verschijnt waarschijnlijk in de eerste week van januari en een vierde advies in mei 2020 zal vooral ingaan op mogelijke maatregelen voor de industrie en scheepvaart.
Mogelijkheden voor o.a. intern en extern salderen
Met de mogelijkheden die het kabinet na het vervallen van de PAS vervolgens openstelde voor o.a. intern en extern salderen konden per 11 oktober jl. projecten weer uit de gevarenzone worden gehaald. Dat wil overigens niet zeggen dat projecten daarmee niet vertragen of aangepast moeten worden.
Met intern salderen kan het voorgenomen project, of de bestaande activiteit ter plaatse, zo worden aanpast, dat de stikstofuitstoot vermindert of gelijk blijft. Als daardoor de hoeveelheid stikstofdepositie op geen enkele locatie in een Natura 2000-gebied toeneemt, ten opzichte van de referentiesituatie, is er geen beletsel voor vergunningverlening Dit uitgangspunt zien we toegepast door de rechtbank Noord-Holland in de tweede uitspraak over de uitbreiding van het circuit Zandvoort van 1 november jl. Ten opzichte van de vergunde referentiesituatie uit 2011, is in de nieuwe situatie sprake van een aanzienlijke vermindering van stikstofemissies, zodat geen significante effecten optreden in het betreffende Natura 2000-gebied.
Door extern salderen wordt de toename van stikstofdepositie door een aangevraagd project weggenomen doordat een andere activiteit wordt gestopt. Onder strikte voorwaarden kan de stikstofruimte die daardoor is vrijgekomen worden overgenomen. Voorafgaand aan het weer verlenen van toestemmingbesluiten via extern salderen zijn met de provincies en gemeenten de condities vastgelegd waarbinnen extern salderen plaatsvindt (zie de Kamerbrief van 4 oktober jl.). Dit heeft inmiddels geleid tot de opstelling van beleidsregels, waarover Rijk en alle 12 provincies het inmiddels eens zijn. De provincie Fryslân overigens onder voorbehoud.
Adviezen Raad van State
Het kabinet heeft in breder perspectief verschillende stikstofmaatregelen aangekondigd en daarbij de Afdeling advisering van de Raad van State om advies gevraagd. Een van deze adviezen (uitgebracht op 26 november jl.) betreft het inrichten van een nieuwe generieke drempelwaarde voor geringe stikstofdeposities. Daarnaast heeft de Raad van State ook advies uitgebracht over het wetsvoorstel Spoedwet aanpak stikstof.
Drempelwaarden
De Afdeling advisering wijst er, kort gezegd, voor wat betreft het hanteren van drempelwaarden en de daaraan gekoppelde vrijstelling onder meer op dat dit alleen mogelijk is als tegenover de cumulatieve stikstofuitstoot van alle vrijgestelde activiteiten voldoende maatregelen staan die ervoor zorgen dat de instandhoudingsdoelstellingen van de Natura 2000-gebieden worden gehaald en de algehele samenhang van de Natura 2000-gebieden bewaard blijft. Hierbij is een gebiedsgerichte benadering nodig. Waar Natura 2000-gebieden in een slechtere staat van instandhouding verkeren, zullen steviger maatregelen genomen moeten worden en zijn de mogelijkheden om met toepassing van drempelwaarden vrijstelling van de vergunningplicht te verlenen beperkter. Waar de staat van instandhouding beter is, zullen meer mogelijkheden bestaan om met toepassing van een drempelwaarde vrijstelling te verlenen van de vergunningplicht. Een ecologische onderbouwing is nodig.
Raadpleeg hier de volledige tekst van het advies.
Spoedwet aanpak stikstof
Op 13 november jl. kondigde het kabinet een maatregelenpakket stikstof aan, dat meer ruimte zou moeten creëren voor onder meer de bouw van woningen. Het gaat onder meer om maatregelen op de weg en veevoermaatregelen. De maximumsnelheid op wegen met een snelheidslimiet van 120 of 130 kilometer per uur wordt overdag in het grootste deel van Nederland verlaagd naar 100 kilometer per uur. Ook zou een aanpassing in het veevoer de stikstofuitstoot uit de veehouderij moeten verminderen en wordt de eerder aangekondigde saneringsregeling varkenshouderijen uitgebreid, die beschikbaar is voor varkenshouders die hun varkenshouderij willen beëindigen. Deze maatregelen zouden de ruimte moeten creëren om in 2020 onder andere de bouw van circa 75.000 woningen mogelijk te maken.
Waar het gaat om de veevoermaatregelen is volgens de Afdeling advisering niet geheel inzichtelijk in hoeverre deze ook daadwerkelijk bijdragen aan een vermindering van de stikstofuitstoot. En of een vermindering van de stikstofuitstoot via de door de veehouderij gehouden dieren niet met minder vergaande maatregelen kan worden bereikt.
Lees hier meer in de volledige tekst van het advies.
Meerderheid Eerste Kamer schaart zich achter spoedwet stikstof
Nadat de Tweede Kamer twee weken geleden al voor het voorstel tot de hierboven genoemde spoedwet aanpak stikstof stemde, heeft het kabinet nu ook de steun van een meerderheid van de Eerste Kamer. Met het aannemen van deze spoedwet kan de bouw van woningen weer voorzichtig worden aangevangen. De partijen die hun steun toezegden, hebben daarbij bovendien aanvullende eisen gesteld. Bijvoorbeeld waar het gaat om een impuls aan de bouw van seniorenwoningen. De registratie van stikstofuitstoot in een stikstofbank − zodat direct is te zien waar nog ruimte is om te bouwen − en het afspreken van drempelwaarden wordt met deze spoedwet ook een feit. Het kabinet zegt volgend jaar met plannen te komen voor de lange termijn.