Aanleiding: behoefte aan specifiekere bevoegdheid woningsluiting
Steeds vaker lees je in het nieuws dat er een woning is beschoten of dat er een handgranaat bij een woning ontploft. Los van het strafrechtelijke onderzoek dat naar aanleiding van een dergelijk incident zal worden ingesteld, zien burgemeesters zich regelmatig genoodzaakt om de desbetreffende woning te sluiten. De rust in de buurt en rondom de woning kan zo weer terugkeren. Daarvoor heeft de burgemeester op dit moment nog geen specifieke bevoegdheid. Daarom achtte de regering het wenselijk om een specifiekere grondslag te maken voor dit soort situaties. Om die reden wordt artikel 174a Gemeentewet uitgebreid.
Hoe zit het nu? Beperkt toepassingsbereik artikel 174a Gemeentewet
In het bestaande artikel 174a Gemeentewet is weliswaar een specifieke grondslag te vinden voor een woningsluiting bij verstoring van de openbare orde, maar die grondslag is slechts geschreven voor de situatie waarbij de openbare orde rond de woning wordt verstoord door gedragingen vanuit de woning. Handgranaten en beschietingen komen niet vanuit de woning, maar van buiten, waardoor deze bevoegdheid volgens de Afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State dan niet toepasbaar is (ABRvS 5 april 2017, ECLI:NL:RVS:2017:923, r.o. 5.3). Het moet volgens rechtspraak van de Afdeling bovendien gaan om overlast waardoor de veiligheid en de gezondheid van mensen in de directe omgeving van de woning in ernstige mate wordt bedreigd en die risico's voor de omgeving geeft die te vergelijken zijn met drugsoverlast (zie bijvoorbeeld ABRvS 21 juni 2023, ECLI:NL:RVS:2023:2402, waarover dit blogbericht is geschreven). Daarmee is artikel 174a Gemeentewet slechts in specifieke situaties toepasbaar (zie bijvoorbeeld: ABRvS 6 juni 2018, ECLI:NL:RVS:2018:1836). Dan resteert voor de burgemeester de mogelijkheid van een noodbevel (artikel 175 Gemeentewet), maar dat is volgens de Afdeling alleen in bepaalde concrete en levensbedreigende situaties toegestaan (zie bijvoorbeeld: ABRvS 15 december 2021, ECLI:NL:RVS:2021:2838, r.o. 6.3).
Wat verandert er na inwerkingtreding?
De reikwijdte van artikel 174a Gemeentewet wordt nu uitgebreid, waardoor de burgemeester een ruimere bevoegdheid krijgt om woningen te sluiten. Na inwerkingtreding van de wijziging geeft artikel 174a lid 1 Gemeentewet een sluitingsbevoegdheid in drie situaties. Naast de al bestaande bevoegdheid (naar aanleiding van gedragingen in de woning) wordt de burgemeester ook bevoegd een woning te sluiten indien:
- door ernstig geweld, of bedreiging daarmee, in of in de onmiddellijke nabijheid van de woning, de openbare orde rond de woning ernstig wordt verstoord of ernstige vrees bestaat voor het ontstaan van een zodanige verstoring (art. 174 lid 1 sub b Gemeentewet);
- door het aantreffen in de woning van een wapen als bedoeld in artikel 2 van de Wet wapens en munitie, de openbare orde rond de woning, het lokaal of het erf ernstig wordt verstoord of ernstige vrees bestaat voor het ontstaan van een zodanige verstoring (art. 174 lid 1 sub c Gemeentewet).
Wat betekent deze wijziging voor gemeenten in de praktijk?
In de praktijk zal de burgemeester in meer situaties over kunnen gaan tot het sluiten van een woning. Dat zal met name het geval zijn bij de beschieting van een woning of een aanslag met een wapen, zoals een handgranaat. In dat geval zal snel sprake zijn van ernstig geweld.
De verruiming van de bevoegdheid neemt niet weg dat de burgemeester – ook indien sprake is van ernstig geweld of het aantreffen van een wapen – steeds óók moet beoordelen of de openbare orde ernstig wordt verstoord of dat er ernstige vrees bestaat voor het ontstaan daarvan. Dat zal per geval verschillen en zal zeker bij het aantreffen van een wapen in de woning, ervan uitgaande dat het wapen al in beslag is genomen, afhangen van alle feiten en omstandigheden van het geval. Daarbij mag de burgemeester rekening houden met de impact van de vondst op de openbare orde in de omgeving van de woning. In de situatie waarbij de Explosieven Opruimingsdienst midden in een woonwijk wordt ingezet om explosieven op te ruimen zal bijvoorbeeld eerder sprake zijn van een ernstige verstoring van de openbare orde dan in het geval waarbij een boksbeugel wordt aangetroffen in een afgelegen woning.
Daarnaast zal de sluiting van de woning steeds evenredig moeten zijn. Ook daarbij zal naar alle feiten en omstandigheden gekeken moeten worden, zoals de duur van de sluiting en de eventuele gevolgen voor minderjarigen. Een sluiting moet ook voldoen aan het subsidiariteitsvereiste. De burgemeester zal steeds moeten beoordelen of ook met een minder vergaand middel kan worden volstaan.
Het nieuwe artikel 174a Gemeentewet roept nog wel vragen op met betrekking tot de toepasbaarheid in concrete situaties. Zoals gezegd zal niet elk wapen dat wordt aangetroffen een sluiting rechtvaardigen. De praktijk zal moeten leren in welke gevallen een sluiting op grond van artikel 174a Gemeentewet aangewezen is. Het is nog niet bekend wanneer de wetswijziging in werking treedt, maar wij verwachten dat dit op 1 januari 2024 zal zijn.
Bron: Wetsdossier 36 217 - Wijziging van de Gemeentewet, de Wet openbare lichamen Bonaire, Sint Eustatius en Saba en enkele andere wetten in verband met uitbreiding van de sluitingsbevoegdheid van de burgemeester en de gezaghebber ter handhaving van de openbare orde en om enkele omissies te herstellen
Heeft u vragen over dit wetsvoorstel of vraagt u zich af of de burgemeester in het concrete geval bevoegdheden in kan zetten? Of heeft u een hele andere vraag op het gebied van openbare orde? Ons team Openbare Orde & Ondermijning helpt u graag verder! Speciaal voor overheden heeft Pels Rijcken de helpdesk Openbare orde en Ondermijning: 070 515 34 76.
