Home Kennis De bestrijding van microplastics. Vooruitgang op nationaal, Europees en mondiaal niveau

De bestrijding van microplastics. Vooruitgang op nationaal, Europees en mondiaal niveau

19 juli 2021
Edward Brans
en
Marije van Mannekes

Textiel, tandpasta, allesreiniger en waspoeder. Allemaal producten die wij (bijna) dagelijks gebruiken, en microplastics kunnen bevatten. Niet alleen worden microplastics soms bewust aan producten toegevoegd, ook kunnen door slijtage van grotere stukken kunststof, zoals synthetische kleding of autobanden, per ongeluk deeltjes ontstaan en in het milieu terecht komen. En niet te vergeten is ook de fragmentatie en degradatie van plastic zwerfafval onder invloed van UV en wrijving een grote veroorzaker van het microplasticsprobleem. De plasticdeeltjes zijn vaak zo klein dat ze niet zichtbaar zijn voor het blote oog, maar kunnen zich wel ophopen in bodem, water, lucht en zelfs in onze voedingsproducten. De mogelijk negatieve (gezondheids)effecten van microplastics maken dat er wereldwijd en op Europees niveau diverse initiatieven zijn genomen om de verspreiding hiervan aan banden te leggen. Ook in Nederland wordt hier sinds 2018, via het beleidsprogramma microplastics, het nodige gedaan.

Verstevigen kennisbasis

Met de uitvoering van het Nederlandse microplasticsprogramma is een start gemaakt met het aanpakken van emissies van microplastics vanuit verschillende bronnen naar onder meer het water. Daarbij is de kennis over de bronnen en gevolgen van microplastics volop in ontwikkeling. Tegelijkertijd is het beeld nog niet compleet, aldus de staatssecretaris van IenW in haar Kamerbrief van 25 juni jl. De kennis over de aanwezigheid en effecten van microplastics in water, lucht, bodem en voedsel en de hiermee gepaard gaande gezondheidsrisico’s kan nog verder verstevigd worden om zo gerichtere maatregelen te kunnen nemen.

In dit verband onderzoeken VWS en IenW bijvoorbeeld of het nuttig en mogelijk is het thema microplastics mee te nemen in de gezondheidsgerelateerde rioolwatermonitoring door het RIVM.

Ook is IenW voornemens, in samenhang met het programma Gezonde Groene Leefomgeving, te investeren in nader onderzoek naar de gezondheidseffecten van plasticdeeltjes bij de mens. Bekend is dat microplastics de darmwand, de longen, de placenta en de bloed-hersenbarrière kunnen passeren en daarbij onder meer kunnen leiden tot een verstoorde ontwikkeling van de longblaasjes of ontstekingsreacties in weefsels. Omdat deze effecten vooralsnog niet kunnen worden vertaald naar concrete gezondheidsrisico’s vindt vervolgonderzoek plaats.

Aanpak plastic zwerfafval

Waar het gaat om de bestrijding van microplastics is allereerst van belang te wijzen op de aanpak van plastic zwerfafval. Dat is veruit de grootste bron van emissies van microplastics naar het water. Dit gebeurt via de invoering van statiegeld op kleine flesjes en blikjes en door implementatie in Nederland van de Europese regelgeving voor wegwerpplastic. Deze maatregelen zullen gaan zorgen voor minder zwerfafval, waaruit dan ook minder microplastics zullen ontstaan.

In aanvulling op het bronbeleid voor zwerfafval op land en dat voor de zee vanuit de Kaderrichtlijn Mariene Strategie, is onder het microplasticsprogramma ook gewerkt aan het voorkomen dat plastic zwerfafval via rivieren de zee bereikt en uiteenvalt in microplastics. Hierin zijn grote stappen gezet met het ontwikkelen van betere monitoring, succesvolle gedragsinterventies gericht op vervuilers (vooral recreanten) en experimenten van vangsystemen waarmee een deel van het plastic op een specifieke locatie kan worden weggevangen.

Wat gebeurt op Europees niveau?

Op Europees niveau bestaat (nog) geen wetgeving die microplastics in algemene zin adresseert. Evenmin bestaan er op dit moment economische prikkels voor bedrijven die hen ertoe aanzetten maatregelen te nemen om de aanwezigheid van microplastics in het milieu te verminderen.

Hieraan wordt momenteel wel hard gewerkt. Op basis van een advies van het Europese Chemicaliën Agentschap van februari van dit jaar, heeft de Europese Commissie besloten een restrictievoorstel met betrekking tot opzettelijk toegevoegde microplastics op te nemen in de REACH-verordening (Registratie, Evaluatie, Autorisatie en restrictie van Chemische stoffen). Dit voorstel wordt in de loop van 2021 verwacht.

Ook heeft de Commissie in december 2019 aangekondigd om in de Europese Green Deal een bredere aanpak van microplastics op te nemen. Die aanpak ziet niet alleen op opzettelijk toegevoegde microplastics, maar ook op microplastics die onbedoeld vrijkomen door bijvoorbeeld slijtage van synthetisch textiel en banden. In het Actieplan circulaire economie van maart 2020 geeft de Commissie aan zich daarbij te focussen op:

  • Etikettering, standaardisering, certificering en regelgevingsmaatregelen;
  • Het verder ontwikkelen en harmoniseren van methoden voor het meten van onbedoeld vrijgekomen microplastics en het leveren van geharmoniseerde gegevens over de concentraties microplastics in zeewater;
  • Het dichten van de hiaten in wetenschappelijke kennis met betrekking tot het risico en de aanwezigheid van microplastics in het milieu, drinkwater en voedsel.

Internationale ontwikkelingen

Mondiaal staat er ook het een en ander te gebeuren. De UN Environment Assembly heeft zich uitgesproken over een mondiaal verdrag aangaande het voorkomen van marien plastic zwerfvuil en microplastics. Bij de volgende UN Environment Assembly 5.2, die zal plaatsvinden van 28 februari tot 2 maart 2022, ligt een resolutie voor om de onderhandelingen over een dergelijk verdrag te starten. Nederland zal zich er samen met de EU ervoor inspannen dat deze resolutie wordt aangenomen.

Lees hier de Kamerbrief van staatssecretaris Van Veldhoven over de voortgang van het beleidsprogramma microplastics, met bijbehorende voortgangsrapportage.