Dat de Wet DBA zoals die nu geldt, gaat verdwijnen is duidelijk. De grote vraag is echter wat daarvoor in de plaats komt. Minister Koolmees verdedigde onlangs ten overstaan van een groep mensen uit het veld het idee van de zogenoemde opdrachtgeversverklaring als alternatief voor de huidige modelovereenkomsten. Dit alternatief, dat ook in het regeerakkoord staat vermeld, kon op weinig enthousiasme rekenen. In reactie daarop vroeg minister Koolmees: Wat dan wel? Op die vraag bleef het naar verluidt angstvallig stil. In dit blog een suggestie van mijn hand.
Het smart contract kijkt naar de werkzaamheden van de zzp’er
In de kern komt het idee erop neer dat iedere zzp’er een smart contract tot zijn beschikking krijgt dat hij voor al zijn opdrachten kan gebruiken. Het smart contract beoordeelt per opdracht of er sprake is van een opdrachtgever-opdrachtnemer-relatie of een werkgever-werknemer-relatie. Van de opdrachtgever ontvangt de zzp’er de afgesproken vergoeding als een brutobedrag dat op een geblokkeerde rekening wordt gestort. Concludeert het smart contract dat sprake is van een opdrachtgever-opdrachtnemer-relatie dan wordt het gehele bedrag vrijgegeven. Is echter sprake van een werkgever-werknemer-relatie dan worden de loonheffingen alsnog ingehouden. Zowel opdrachtgever als opdrachtnemer ontvangen van het smart contract maandelijks bericht of nog sprake is van zuivere zelfstandigheid of dat zij in de gevaren zone zitten of dat er sprake is van een dienstverband.
Wat is een smart contract?
Met smart contracts wordt in de regel geduid op een stuk programmeercode waarin een handeling afhankelijk is gemaakt aan het voltrekken van een of meer gebeurtenissen. Een smart contract bestaat in de kern altijd uit een als/dan-constructie (if / then).
Een mooi voorbeeld van een smart contract is een frisdrankmachine die automatisch nieuwe frisdrank bestelt als de machine bijna leeg is.
Eén overeenkomst per zzp’er
Bij de beoordeling of iemand echt een zelfstandige is, is in mijn ogen van belang om te kijken naar het totaal aan werkzaamheden dat een zzp’er verricht. Bij de huidige modelovereenkomsten gebeurt dat niet. Daar wordt alleen naar de losse opdrachten gekeken. Neem bijvoorbeeld een timmerman die altijd met eigen materialen werkt en waarvan het evident is dat hij een echte zelfstandige is. Voor een eenmalige opdracht werkt deze timmerman in een team met de materialen van de opdrachtgever, is hij dan voor deze opdracht ineens werknemer? Dat is onwenselijk.
Door het smart contract aan de zzp’er te koppelen, worden alle opdrachten die de zzp’er heeft uitgevoerd bij de beoordeling betrokken. Een eenmalige opdracht waarbij sprake is van bijvoorbeeld een gezagsrelatie leidt dan niet direct tot een dienstverband waarvoor loonheffingen moeten worden afgedragen.
Het smart contract beoordeelt de arbeidsrelatie
Het smart contract beoordeelt per keer wat voor soort relatie opdrachtgever en opdrachtnemer hebben. Bij de eindconclusie of opdrachtnemer een zelfstandige of toch een werknemer is, betrekt het contract zoals gezegd ook eerdere opdrachten. Ook kan het contract aan de administratie van de zzp’er gekoppeld worden. Daardoor kan het contract in zijn beoordeling betrekken hoeveel uren een zzp’er voor een opdrachtgever heeft gewerkt, wat het gemiddelde uurtarief voor die werkzaamheden is geweest en hoeveel kosten voor die opdracht zijn gemaakt.
Daarnaast kan het contract kijken naar algemene investeringen die de zzp’er ten behoeve van zijn ‘onderneming’ heeft gedaan. Ook zaken als het hebben van een zelfstandige aansprakelijkheidsverzekering zou het smart contract in zijn beoordeling kunnen betrekken. Door gebruik te maken van blockchaintechnologie kan worden voorkomen dat gegevens achteraf worden aangepast. Dit maakt het smart contract minder vatbaar voor misbruik.
Storting brutovergoeding op een geblokkeerde rekening
De opdrachtgever stort de afgesproken brutovergoeding op een geblokkeerde rekening (een soort G-rekening). Aan het eind van de maand beoordeelt het smart contract of sprake is van zuivere zelfstandigheid of niet. In het laatste geval worden alsnog loonheffingen ingehouden en afgedragen aan de fiscus. Om te voorkomen dat een opdrachtnemer aan het eind van de maand wordt geconfronteerd met loonheffingen die worden ingehouden, kan er ook voor worden gekozen dat de beoordeling van het contract alleen consequenties heeft voor de daaropvolgende maand. Daarnaast kan bijvoorbeeld worden bepaald dat de eerste 174 uur (dat is een maand fulltime werken) die voor een opdrachtgever worden gewerkt altijd als zelfstandige uren worden beschouwd, mits het gemiddeld bruto-uurtarief maar € 18 of meer bedraagt. Deze € 18 stemt overeen met het ‘minimumtarief’ voor zzp’ers dat in het regeerakkoord is opgenomen.
Maandelijks bericht over status relatie
Het contract laat maandelijks aan de opdrachtgever en opdrachtnemer weten wat de status is van hun relatie. Is er sprake van zuivere zelfstandigheid, dan kunnen partijen ongestoord verder werken. Het contract kan echter ook een waarschuwing afgeven dat partijen in de gevarenzone zitten en dat er mogelijk sprake is van schijnzelfstandigheid. Dit kan bijvoorbeeld zijn als de opdrachtnemer al te lang voor slechts één opdrachtgever werkt. Partijen kunnen dan maatregelen nemen om hun relatie te ‘zuiveren’.
De melding zou echter ook kunnen luiden dat er al sprake is van een dienstverband. Partijen kunnen voor zo’n geval afspreken dat het smart contract in dat geval de overeenkomst tussen beide partijen onmiddellijk beëindigt. Een belangrijk voordeel van deze methodiek is dat niet op de beoordeling van de fiscus gewacht hoeft te worden, aangezien dit nu soms weken kan duren. Bovendien wordt misbruik tegengegaan doordat het smart contract realtime toezicht houdt.
Samenvattend
Smart contracts bieden kansen voor het oplossen van het zzp-vraagstuk. Door gebruik te maken van dergelijke contracten kan een zzp’er het met één basisovereenkomst voor al zijn opdrachtgevers toe. Het biedt enerzijds de gewenste flexibiliteit en voorkomt anderzijds misbruik doordat het smart contract de relatie tussen de opdrachtgever en opdrachtnemer constant ‘in de gaten houdt’. De zzp-branche leent zich ook goed om te pionieren met smart contracts. Personen in die branche zijn immers veelal ondernemend en zijn veelal vertrouwd met de (nieuwe) digitale mogelijkheden.
Natuurlijk zijn er nog veel vragen die een antwoord behoeven. Bijvoorbeeld: hoe borg je dat de informatie die het smart contract tot zijn beschikking krijgt juist is, in hoeverre wordt de opdrachtgever gevrijwaard voor naheffingen en boetes en wie gaat het contract ontwikkelen. Dit zijn in mijn ogen echter geen onoverkomelijke drempels. Kortom: smart contracts zijn een mooi en bruikbaar alternatief voor de modelovereenkomsten.
- Lees hier meer over smart contracts
- Zie voor een uitgebreide toelichting op blockchain het Whitepaper Juridische aspecten van Blockchain