Er is al enige tijd verhoogde aandacht voor burgerperspectief en het vertrouwen in de overheid. Dat is ook afgelopen jaar terug te zien in jurisprudentie over schadevraagstukken in het bestuursrecht. Dat betekent echter niet dat er geen grenzen zijn aan de aanspraak op schadevergoeding. Zo blijkt uit de bespreking van de actualiteiten tijdens het Inzicht-congres ‘Bestuursrechtelijke schadevergoeding’.
Het was de eerste zonnige lentedag, nog in de meteorologische winter, en de temperatuur in de conferentiezaal van de Haagse Malietoren liep gestaag op. Het causaal verband van de zon met de warmte was evident, maar multicausaliteit met de presentaties van advocaten Irene van der Heijden, Jelmer Procee en Katrien Winterink lag eveneens in de rede. Ze stortten een flinke dosis jurisprudentie in het overheidsaansprakelijkheidsrecht uit over de volgepakte zaal met ruim 140 beleidsadviseurs en juristen van diverse ministeries, uitvoeringsorganisaties, waterschappen, provincies en gemeenten.
Vertrouwensbeginsel
Van der Heijden refereerde onder meer aan de conclusie van staatsraad advocaat-generaal Snijders en de uitspraak van de Afdeling om op basis van het vertrouwensbeginsel dispositieschade te vergoeden, waarbij het evenredigheidsbeginsel niet als grondslag kan dienen.
“Dat kan in voorkomende gevallen een drempelverlagende werking hebben voor de aanspraak op schadevergoeding voor de burger. In een concreet geval kunnen de kosten voor een bouwwerk, waarmee op basis van een toegekende vergunning werd aangevangen, voor vergoeding in aanmerking komen als de ingebruikname op een later moment omwille van zwaarder wegende belangen door bijvoorbeeld een gemeenteraad wordt geblokkeerd”, zegt advocaat Van der Heijden.
Doorlooptijd
Een ander voorbeeld van deze burgergerichtheid ligt bij het wachten op duidelijkheid rond besluitvorming. Als een bezwaar, beroep en hoger beroep opgeteld tot meer dan vier jaar doorlooptijd leidt, kan een burger aanspraak maken op vergoeding. Maar daar moest die burger eerder altijd wel zelf om vragen. “We zien nu dat de bestuursrechter daar ook ambtshalve zelf op toetst. Voor juristen van overheden is het belangrijk voortaan altijd voorbereid te zijn op vragen daarover bij de behandeling van een zaak waar sprake kan zijn van een termijnoverschrijding”, zo gaf ze haar toehoorders mee.
Relativiteitsbeginsel
Tegelijk zijn er ook grenzen aan de aanspraak op schadevergoeding. Advocaat Winterink lichtte aan de hand van een recente uitspraak van de rechtbank Den Haag toe dat het relativiteitsvereiste het aantal personen tegen wie de overheid aansprakelijk is kan inperken. Verder ging Winterink in op toezichthouder aansprakelijkheid naar aanleiding van een arrest over interstatelijke adoptie in Sri Lanka. Winterink: “Het ging hier om onzorgvuldigheden bij adoptie, uit gevoerd onder regie van een adoptiestichting, en de vraag of de Staat als toezichthouder op die adoptie praktijk onrechtmatig had gehandeld. De Hoge Raad heeft duidelijk gemaakt dat het handelen van de Staat als toezichthouder terughoudend moet worden beoordeeld.”
Onontgonnen terrein
Na de aftrap vervolgde het congres met workshops over ‘Formele rechtskracht’ (advocaten Irene van der Heijden en Daan Spelten) , ‘Titel 8.4 Awb’ (Marie-Lise Sluijter en Stijn Visch), ‘Deskundigen en schadeberekening’ (door Sarah Deaney en Jelmer Procee) en ‘De planvergelijking onder de Omgevingswet’. Bij laatstgenoemde workshop namen advocaten Joëla Schaeffer en Matthijs Timmer de aanwezigen mee op reis naar onontgonnen terrein. “Zoals u waarschijnlijk weet, is de wetgeving zo nieuw, dat er nog weinig jurisprudentie is en wij hier hoofdzakelijk afgaan op de memorie van toelichting. Zijn er mensen aanwezig die zelf hebben meegewerkt aan de totstandkoming van de wet?”, vroeg Timmer dan ook handig, waarna er twee vingers omhoog gingen. “Laten we dan vooral samen onze kennis delen.”
Peildatum verplaatst
Uitkomst van die kennisdeling was onder meer dat er voor de burger plussen en minnen zijn en daarmee voor de overheden eveneens. “De wetgever heeft immateriële schade in de Omgevingswet van vergoeding uitgesloten. Het is alleen onduidelijk of hier in de praktijk bijvoorbeeld gederfd woongenot onder zal worden verstaan”, beschrijft Schaeffer. “Ook zie je dat het schademoment verplaatst naar de vergunningverlening of het feitelijk verrichten van de activiteit. Dat betekent dat een burger soms veel langer moet wachten dan eerder het geval was om een nadeelcompensatieverzoek in te dienen. Voor overheden betekent dit vervolgens dat nadeelcompensatieaanspraken (door omgevingsplannen) pas veel later en op verschillende momenten verjaren.”
Lees voor een vollediger overzicht de kroniek Over heidsaansprakelijkheid (NTB 2025/41) van Thijs Franssen, Irene van der Heijden en Jelmer Procee.
