Voor de meeste mensen is dat debat geen dagelijkse kost. Het is soms ook een nogal abstract onderwerp. Met de publicatie van een gezamenlijk opiniestuk in De Telegraaf en een prominente vermelding daarvan op de voorpagina, hebben de krant en de zogenoemde ‘togadriehoek’ in Amsterdam het onderwerp in veel huiskamers binnengebracht. Dat alleen al verdient een compliment.
Net zoals we elk jaar op 5 mei onze bevrijding vieren en beseffen dat onze vrijheid niet vanzelfsprekend is, is het van belang te benadrukken dat een goed functionerende democratie evenmin vanzelfsprekend is. De balans tussen de wetgevende, uitvoerende en rechtsprekende macht en de naleving van wet- en regeling door de overheid, instellingen en bedrijven verdient permanente aandacht.
In mijn praktijk valt op dat maatschappelijke discussies steeds meer in de rechtszaal belanden, terwijl daarover tegelijkertijd het politieke debat wordt gevoerd met intensieve berichtgeving in de media. Dat is een ontwikkeling die al langer gaande is, maar met elke nieuwe zaak steeds zichtbaarder wordt en aan belang wint. In een interview met Het Advocatenblad (editie 1, 2025) beschreef ik dat als de opkomst van ‘maatschappelijke rechtszaken’.
In de rechtszaal gaat het soms ook over de balans tussen de staatsmachten. Anders gezegd, wie er recht van spreken heeft, wie (de grenzen van) het beleid bepaalt, ‘de politiek’ of ‘de rechter’. Door daarover een juridisch debat te voeren, kan dat steeds door de rechter getoetst worden aan wet- en regelgeving en verdragen, in Nederland en Europa. De politiek kan in reactie daarop besluiten om wetten en regels al dan niet aan te passen. Op langere termijn zorgen we zo dat de balans blijft passen bij de samenleving die wij met elkaar voor ogen hebben.
Het opeisen of beïnvloeden van ‘het recht van spreken’ met middelen die buiten de rechtsorde staan, zoals door ondermijning, intimidatie of bedreiging, moeten we scherp blijven veroordelen. Tegelijk is het aan de instituties en de samenleving als geheel om dan binnen de regels van de democratische rechtsstaat actief het gesprek aan te gaan. Wie dat met oprechte intenties doet, of dat nu via de politieke wegen gaat of via een rechtsgang, verdient daarvoor respect. Om zo tot echte oplossingen te komen, die voor elke huiskamer en bedrijfskantine belangrijk zijn.
