Kort geding
Doel van het reclameverbod is het beperken van klimaatverandering en de effecten ervan op het leefmilieu en de gezondheid van inwoners van Den Haag. Fossiele brandstoffen hebben negatief effect op dat leefmilieu. Reclame voor diensten en producten waarvoor fossiele brandstoffen nodig zijn, bevordert het gebruik daarvan en daarom helpt een verbod op die reclame de inwoners van Den Haag, zo besloot de gemeente.
Per 1 januari van dit jaar is het verbod op fossiele buitenreclame van kracht en sinds 1 mei wordt er handhavend opgetreden. Voordat het zover was, vorderden reisbedrijf TUI en belangenbehartiger van reisbedrijven ANVR bij de burgerlijke rechter om het reclameverbod buiten werking te stellen of de gemeente te verbieden daaraan uitvoering te geven. Reisbedrijven D-reizen en Prijsvrij voegden zich aan de zijde van TUI en ANVR. Reclame Fossielvrij voegde zich aan de zijde van de gemeente.
De kern van het bezwaar van de vertegenwoordigers van de reissector was dat de gemeente Den Haag niet bevoegd zou zijn tot het instellen van een verbod op fossiele buitenreclame. Hun belangrijkste punt was dat er geen gemeentelijk belang mee zou zijn gemoeid, omdat er niet zou zijn aangetoond dat het verbod bijdraagt aan het beoogde doel, waaronder bescherming van de volksgezondheid voor inwoners van Den Haag en vermindering van de negatieve effecten van klimaatverandering. De gemeente Den Haag weerlegde dat met verwijzing naar diverse onderzoeken van wetenschappers.
Juridische ruimte
“Een gemeenteraad heeft juridisch gezien ruimte om in de eigen gemeente regels op te stellen, zo lang die niet in strijd zijn met hogere wetgeving en fundamentele rechten. Ook moeten die regels in voldoende mate aan het gemeentelijke belang raken. De burgerlijke rechter dient zich dan terughoudend op te stellen, zeker in geval van een kort geding zoals hier sprake van was. Alleen als het evident is dat de gemeente onjuiste of onrechtmatige keuzes maakt, kan de rechter ingrijpen, zo schrijft de voorzieningenrechter ook zelf in haar vonnis”, licht advocaat Bob Jaasma toe.
“Juridisch gezien vormt de kern van deze zaak of de gemeente binnen deze ruimte is gebleven. Wederpartijen hebben dat betwist en vervolgens een beroep gedaan op allerlei hogere wetgeving, zoals de Grondwet, diverse Europese verdragen en de vrijheid van meningsuiting.”
Betrokken advocaten: Bob Jaasma (hier in beeld) stond samen met Irene van der Heijden de gemeente bij in deze zaak, aangevuld met specialistische kennis van kantoorgenoten Georges Dictus, Maartje Möhring, Anne Segers en Rosanne van der Straten.
Pionierswerk
Met het reclameverbod dat door de voorzieningenrechter in stand is gelaten, zou Den Haag zelfs een wereldprimeur hebben. Het was in zoverre juridisch pionieren. Voor de gemeente was vooral belangrijk en dat is ook nadrukkelijk gesteld, dat het verbod ook echt bijdraagt aan de gezondheid voor de inwoners van Den Haag.
“Juridisch gezien is dat niet onbelangrijk. Een gemeente krijgt veel beleidsvrijheid, maar het moet wel duidelijk ten dienste staan van gemeentelijke belangen. We hebben in ons verweer dus ook duidelijk uitgelegd waarom dit verbod ten dienste staat aan de belangen van de inwoners van Den Haag, hun leefmilieu en hun gezondheid. In de uitspraak zie je dat de voorzieningenrechter de gemeente daarin volgt: een verbod op buitenreclame kán een bijdrage leveren aan bescherming van het leefklimaat in een stad. Dat effect hoeft dus niet op voorhand te worden bewezen.”
Vrijheid van meningsuiting
Een ander belangrijk punt is de vrijheid van meningsuiting. Het reclameverbod stelt grenzen aan bepaalde reclame en grijpt daarmee in op deze vrijheid. “Die inmenging in de vrijheid van meningsuiting kon in dit geval gerechtvaardigd worden.”, zo vervolgt Jaasma. “De voorzieningenrechter woog daarbij mee dat de reisbedrijven nog steeds reclame mogen maken voor andersoortige reizen. Het gekozen verbod was dus ook proportioneel.” De rechter heeft dus precies gekeken naar het verbod zoals Den Haag dat had ingevoerd. “Een goede onderbouwing van een dergelijk reclameverbod is dus belangrijk, zo blijkt uit de uitspraak van de voorzieningenrechter.”
Wat houdt het Haagse reclameverbod in?
Het is in Den Haag sinds 1 januari 2025 verboden om fossiele reclame te maken die zichtbaar is vanaf een ‘voor het publiek toegankelijke plaats’. Denk daarbij aan reclameposters in tram- en bushokjes. De Algemene Plaatselijke Verordening (APV) vermeldt dat het gaat om reclame over “fossiele brandstoffen, vliegvakanties, vliegtickets, grijze stroomcontracten, gascontracten, cruisereizen of auto’s met een fossiele of hybride brandstofmotor”.
Wethouder Robert Barker: “Hoop op sneeuwbaleffect voor klimaat”
Sinds de uitspraak van de rechter in april van dit jaar is de nieuwe regelgeving voor een ban op fossiele buitenreclame gaan vliegen voor klimaatvoorvechter wethouder Robert Barker. “Ik word door allerlei gemeenten benaderd omdat ze willen weten hoe we dit geregeld hebben. Voor het klimaat hoop ik op een sneeuwbaleffect.”
Terwijl moeders met kinderwagens hem links en rechts passeren, en de fotograaf druk is hem treffend te portretteren, geeft Barker bij de tramhalte Kalvermarkt-Stadhuis in Den Haag toelichting op de zaak van de fossiele buitenreclame. Juridische verhandelingen combineert hij daarbij moeiteloos met politieke overtuigingen, terwijl de abri’s reclames voor supermarkt, radiostation en drankhandel afwisselen en een reclamezuil in de buurt boodschappen van de gemeente zelf uitzendt.
U lijkt goed thuis in de juridische achtergronden of niet?
“Het onderwerp houdt mij al jarenlang bezig. Als raadslid voor de Partij voor de Dieren in de Haagse gemeenteraad diende ik zelf het initiatiefvoorstel voor aanpassing van de APV. Om dat goed te doen, heb ik mezelf behoorlijk verdiept in de materie. En nu kon ik het als wethouder zelf verder brengen.”
Merkt u effect van de regelgeving?
“Nadat het verbod op de fossiele buitenreclame inging, zijn we niet meteen gaan handhaven. Sinds 1 mei doen we dat wel. Je ziet dat aanbieders daarop reageren. Er zijn geen reclames meer voor vliegreizen te zien. Maar je merkt dat aanbieders de grenzen opzoeken. Ze adverteren wel met een land, niet met het vervoer ernaartoe. En dat mag. We hebben nog niet handhavend op hoeven treden. Maar als de grens overschreden wordt, zullen we een boete opleggen.”
Den Haag verrichte pionierswerk, bellen andere gemeenten nu op?
“We krijgen best wel wat telefoontjes van andere gemeenten. Het was bekend dat er meer steden zijn die aan de slag willen met buitenreclame en ze hebben onze zaak afgewacht. Ik hoop dat het nu een sneeuwbaleffect krijgt in belang van het klimaat.”
Welk advies geeft u andere wethouders?
“Ik leg ze dan uit dat een gemeente publiekrechtelijk regels kan stellen als er gegronde redenen zijn om bepaalde belangen te beschermen, zoals het tegengaan van klimaatverandering. De vrijheid van meningsuiting is geen absoluut recht als het gaat om commerciële uitingen. Net als dat ook voor tabak geldt. Dat is slecht voor je longen, gebruik van fossiele brandstoffen is slecht voor de longen van de aarde.”
Hoe kijkt u terug op de rechtszaak?
“We hebben ervoor gekozen alles op alles te zetten om ons beleid te verdedigen. En met resultaat, we zijn op alle punten in het gelijk gesteld. Ik geloof dat het mede te danken is aan de gedegen voorbereiding samen met de advocaten van Pels Rijcken. We hebben veel inhoudelijke gesprekken gevoerd, zoals over de afbakening van het reclameverbod. Zij brachten de juridische afwegingen in, wij de kennis over het onderwerp, zoals de publicaties van wetenschappers over het effect van reclame en de gevolgen van fossiele brandstoffen op het klimaat. Evenzo belangrijk, vooral ook omdat ons verweten werd dat de besluitvorming niet goed zou zijn geweest, was onze achtergrondkennis uit eerste hand over de werking van onze gemeenteraad en de wijze waarop dit besluit tot stand kwam, met de relevante stukken om het te bewijzen. De rechter heeft ons verweer volledig gevolgd.”
Wat zegt deze zaak over de rol van een gemeente?
“Het is mooi om te zien dat we als gemeente Den Haag voorloper kunnen zijn. Waarbij we laten zien dat je als gemeentelijke overheid de ruimte hebt om invulling te geven aan je taak om burgers te beschermen voor de nadelige gevolgen van gebruik van fossiele brandstoffen.”
