De steeds verdergaande digitalisering van de samenleving en daarmee ook de overheid, is een gegeven. De ontwikkelingen gaan snel, zoals de technische mogelijkheden, introductie van nieuwe wet- en regelgeving, jurisprudentie en de maatschappelijke, ethische antwoorden op vragen rond wenselijkheid van die ontwikkelingen. Het is een uitdaging om daarover het overzicht te houden.
Expertteam
“Bij de Adviesfunctie is een knooppunt aan het ontstaan waar zichtbaar wordt met welke juridische vragen overheden worstelen bij het gebruik van data en de oplossingsrichtingen”, zeggen advocaten Marte van Graafeiland (gespecialiseerd in privacyrecht) en Jeroen Naves (gespecialiseerd in techniek en recht). Zij zijn bij de meeste adviesvragen betrokken die binnenkomen bij de Adviesfunctie en die naar hen worden doorgezet voor een eerste juridische analyse. Pels Rijcken is een van de vaste samenwerkingspartners van de Adviesfunctie.
Van pilot naar vast
Eind 2021 is het ministerie van BZK gestart met de pilot Adviesfunctie verantwoord datagebruik, die naast juridische specialisten van Pels Rijcken, ook wordt bemand door consultants van Highberg. De pilot vloeide voort uit de Interbestuurlijke Datastrategie waarin is voorgesteld om een loket te creëren voor overheidsorganisaties die bij het gebruik van data vastlopen vanwege onzekerheid over juridische, ethische en technische vraagstukken. De Adviesfunctie is sinds 2023 geen pilot meer en geeft op dit moment mede invulling aan de Werkagenda Waardengedreven Digitaliseren.
“Het is in een paar jaar snel gegroeid. Ik ben er bijna dagelijks wel mee bezig. De meeste datavraagstukken van de overheid kennen privacyaspecten”, zegt Van Graafeiland. “De overheid verzamelt, net als iedere organisatie, veel data waaronder persoonsgegevens. Maar het combineren en delen daarvan tussen overheidsorganisaties is niet vanzelfsprekend en stuit soms op belemmeringen.”
Doorbraak
Dat er een belemmering is, wil nog niet zeggen dat het ook niet kan of wenselijk is. “Samen met de betrokken bestuursorganen gaan wij op zoek naar mogelijkheden voor maatschappelijk verantwoorde oplossingen. Soms zijn dat echte doorbraken. Binnen bestaande wetgeving is al veel mogelijk, mits je weet hoe je dat verantwoord doet”, vult Naves aan. Voor wie daar het fijne van wil weten: alle rapporten met adviezen worden openbaar gemaakt. Een van de doelen van de Adviesfunctie is rode draden signaleren en opgedane kennis delen, zodat alle betrokken overheden daarvan kunnen profiteren.
Van Graafeiland: “Op dit moment ontstaan veel vragen vanuit de behoefte aan zogenoemde proactieve dienstverlening. Kun je dan ook data combineren en onder welke voorwaarden? Een complex, maar maatschappelijk relevant vraagstuk.”
Toenemende digitalisering
De toegenomen digitalisering in de ruimtelijke omgeving is eveneens een bron van nieuwe vragen. Zo ontwikkelen gemeenten 3D-versies van hun omgeving voor allerlei toepassingen op gebied van toezicht, handhaving en vergunningverlening. “Stel je doet dat ook op hoog detailniveau voor bijvoorbeeld een onder architectuur gebouwd pand of brug. Dat roept de vraag op of je met deze zogenoemde digital twins dan inbreuk maakt op het auteursrecht van de architect en dat is inderdaad niet uit te sluiten”, voegt Naves er maar meteen aan toe. “We doen dan voorstellen, zoals de aanpassing van het detailniveau.”
Handhaving
Ander voorbeeld is de inzet van camera’s in de publieke ruimte, waarmee bijvoorbeeld gemeenten beelden verzamelen. De Inspectie Leefomgeving en Transport (ILT) vroeg zich bijvoorbeeld af in hoeverre de camerabeelden gebruikt kunnen worden om vervoer van gevaarlijke stoffen te monitoren. Van Graafeiland: “Het korte antwoord is dat onder voorwaarden en als er sprake is van gericht onderzoek, dat mogelijk is. Maar dan is het goed om die exacte voorwaarden te weten als ILT en gemeenten.”
De Adviesfunctie heeft de afgelopen jaren meerdere overheden geadviseerd bij uiteenlopende datavraagstukken (use cases). In mei van dit jaar verscheen een evaluatie daarvan. Eind 2023 zijn in totaal negen use cases afgerond, waarvan vier in 2023, acht use cases waren nog in behandeling, waarvan drie in de afrondende fase en er zaten vier use cases in de pijplijn.
Naves: “Het rapport doet diverse aanbevelingen. Wij constateren dat het vaak om omvangrijke adviesvragen gaat, met een relatief lange doorlooptijd. Dat komt ook omdat de vraagstukken vrij groen binnenkomen en dat de betrokkenen tijd nodig hebben om ze scherp te stellen. Dat is ook wel inherent aan het onderwerp. Naar verwachting zal dit door ervaring en aangepaste werkwijzen wel sneller kunnen in de toekomst. Andere ontwikkeling is dat we ook knelpunten signaleren waarvoor nog geen juridische oplossing mogelijk is.”
