De democratische rechtsstaat. Maatschappelijke rechtszaken. Het zijn abstracte begrippen waar ook de meest geschoolde mensen begrijpelijkerwijze eenvoudig over struikelen. Om daar in de brede samenleving aandacht voor te vragen, dat vereist een lange adem. De derde editie van de Week van de Rechtsstaat is daarmee nog altijd een eerste begin, die blijft smaken naar meer.
Het is een valkuil om dan alarmistische ontwikkelingen te noemen en zo de relevantie van de rechtsstaat te duiden. Ik vind het juist de uitdaging om de verworvenheden te benoemen. Want als we die niet de moeite van onze aandacht waard vinden, waar doen we het dan voor? Daarin schuilt ook mijn vertrouwen in de samenleving, dat mensen er wel degelijk op gericht zijn aandacht te willen geven aan onze gedeelde waarden. Dat ze niet alleen aangaan bij dreigende taal en kritiek die hun eigenlijk gelijk bevestigt.
Voor het publieksonderzoek vroegen we een onderzoeksbureau de kennis van het algemeen publiek over deze onderwerpen te meten en daarbij de grondhouding én de zorgen daarover. De resultaten waren bemoedigend (grote behoefte aan meer informatie over maatschappelijke rechtszaken), ook waar het een bevestiging bleek van eerdere waarnemingen (veel vertrouwen in rechters). Hoe dan ook had een groot deel van het publiek uitgesproken ideeën over deze onderwerpen.
In het paneldebat dat we organiseerden kwam dit allemaal samen. De samenleving heeft interesse in de rechtsstaat en belangrijke vertegenwoordigers daarvan zijn bereid met elkaar aan tafel te gaan om zich daarover uit te spreken. Iedereen die wij benaderden, was direct geïnteresseerd. In een gesprek waarvan ze wisten dat het in het geheel uitgezonden zou worden, deinsden zij er niet voor terug om elkaar in de ogen te kijken en te reflecteren op hun eigen rol en die van de ander.
In de praktijk van de rechtsstaat is tegenmacht en tegenspraak mogelijk doordat de staatsmachten en hoeders van de rechtsstaat zich onafhankelijk tot elkaar verhouden. Soms gaat het er dan stevig aan toe tussen bijvoorbeeld de media, het OM, de overheid, de rechtspraak en de advocatuur. Met als mogelijk gevolg dat kritiek, hoe terecht die op zichzelf ook kan zijn, dan bepalend wordt voor het beeld van de rechtsstaat. Met als neveneffect dat betrokken partijen te dikke muren optrekken en elkaar niet meer verstaan en vinden.
En als wij dat al doen, als professionele partijen, is het dan vreemd dat een groeiende groep mensen zich steeds meer afkeert, zelfs teleurgesteld afhaakt? Als wij de muren slechten, geloof ik dat we dat tij weer kunnen keren, hoe lastig ook. Want vóór- en tegenstanders willen wél meer informatie over bijvoorbeeld maatschappelijke rechtszaken, zo blijkt uit het publieksonderzoek. De uitgestoken hand om daarmee aan de slag te gaan, werd aan de debattafel positief beantwoord. Een opdracht die het waard is om aandacht te geven.
