Sandra van Heukelom-Verhage is bijna 25 jaar verbonden aan Pels Rijcken. Haar liefde voor Pels Rijcken heeft ervoor gezorgd dat ze in een moeilijke periode waar het kantoor zich een paar jaar geleden in bevond, ervoor koos bestuursvoorzitter te worden. ‘Het zit in mijn karakter om moeilijke omstandigheden niet uit de weg te gaan. Ik ga er liever dwars doorheen om te kijken hoe we het kunnen oplossen. Veranderingen in de wereld nu wekken mijn interesse, maar ook de veranderingen destijds hier op kantoor wekten mijn interesse. Er waren ongelooflijk veel mensen op kantoor die bereid waren om op een positieve manier stappen uit de crisis te zetten en tegelijk met elkaar in verbinding te blijven. Dat gaf veel vertrouwen aan het bestuur.’
‘Uiteindelijk zijn we trots op het kantoor dat Pels Rijcken nu is, gecreëerd in een tijd dat het niet vanzelfsprekend was. Er zijn meer talentvolle mensen dan ooit die bij ons solliciteren, dat is iets waar je trots op mag zijn.’ En op de vraag wat beter kan: ‘Wat je anders moet doen, is af en toe stilstaan en de tijd nemen om te reflecteren en te beschouwen wat de belangrijke onderwerpen zijn. We proberen onze mensen ook te leren stil te staan bij hoe het met je gaat. Komen de intenties nog overeen met het gedrag dat je vertoont? Daar had ik zelf vaker bij stil willen staan.’
Hoe organiseer je feedback op leidinggeven? 'Dat gebeurt bij Pels Rijcken op vele manieren, zowel intern als extern met zelfevaluaties en feedback van de Raad van Commissarissen (RvC). De leden van de RvC komen allemaal uit de buitenwereld, het zijn geen oud partners of oud-advocaten en hebben verschillende achtergronden. Dat is een bewuste keuze geweest. De RvC stuurt sterk op het van buiten naar binnen organiseren van de continuïteit en houdt toezicht op de continuïteit van de organisatie en de lange termijn waardecreatie. Je moet met elkaar bereiken dat de feedback vanuit ieder orgaan zo constructief is dat de continutiet van de bedrijfsvoering niet onder druk komt te staan. Anders krijg je een zwabberende koers. Bij Pels Rijcken zijn ze zich daar goed van bewust.’
Impact AI
In de huidige praktijk ziet Sandra AI vooral als ondersteunend hulpmiddel, zoals kennisopbouw en administratieve taken. Denk bijvoorbeeld aan documentmanagementsystemen (DMS) die sneller verbanden leggen tussen bronnen. Toch is het eindpunt nog lang niet bereikt. ‘Je kunt je voorstellen dat iedereen straks zijn eigen AI-assistent heeft, zakelijk én privé. Maar hoe die werkt, hangt sterk af van hoe iemand die taken uitgevoerd wil hebben. Stel dat AI aantoont dat in twee procent van vergelijkbare zaken de cliënt zou kunnen winnen. Dan is het aan de advocaat om te bepalen of die twee procent juridisch en feitelijk overtuigend te onderbouwen is. Daar ligt nog steeds de menselijke creativiteit.’
‘Een juridisch advies of pleidooi is een creatief proces waarin de wet, feiten en omstandigheden worden samengebracht tot een overtuigend betoog. AI kan daarbij ondersteunen, maar het bepalen en interpreteren van teksten blijft mensenwerk. De cliënt wil ook dat we kritisch blijven. Ze experimenteren zelf ook met AI, maar merken dat het nog foutgevoelig is. Ze willen wél innovatie, maar eisen ook dat wij kritisch blijven. Bij Pels Rijcken wordt dan ook sterk ingezet op het kritisch vermogen van startende juristen. Studenten mogen AI gebruiken op de universiteit, maar op het kantoor moeten ze daarnaast ook nog steeds zelf een goed stuk kunnen schrijven. We moeten ervoor waken dat er een kloof ontstaat tussen wat universiteiten vragen en wat de advocatuur nodig heeft. Kritisch denken, een scherpe pen, en een onafhankelijk oordeel: dát zijn vaardigheden die essentieel blijven.’
Studentenvraag over maatschappelijke rol van advocaten
Rijcken werkt naast het bedrijfsleven hoofdzakelijk voor overheden en publieke instellingen. De maatschappelijke verantwoordelijkheid is volgens Sandra tweeledig: ‘Wij formuleren de juridische kaders bij maatschappelijke vraagstukken. Het is niet aan ons om beleid te maken, maar om helder te maken wat juridisch kan en mag. De rechtsstaat is een groot goed – daar dragen wij aan bij. Tegelijk bewaken we ook de rechtsstaat en vinden we de toegang tot het recht essentieel. Pels Rijcken draagt daar onder meer bij door een substantieel bedrag beschikbaar te stellen voor het beste initiatief dat toegang tot het recht bevordert. Er is ook een minicongres georganiseerd om aandacht te vragen voor dit onderwerp.’
De podcast met Sandra van Heukelom-Verhage en Johan Koggink is vanaf donderdag 18 september 2025 te beluisteren op Apple Podcasts en Spotify.
